Кінцём децембра 2009 вышла у Выдавательстві А. Зозуляка у Пряшові інтересна книжка під назвов Смерть дыхала до тварей. Є то публікація писателькы з русиньскым корінём Маґдалены Лавринцовой, котра але пише по словеньскы, зато і назва той книжкы є „Smrť dýchala do tvárí“. Книжка обсягує 32 повідань дїтей і дорослых, котры пережыли страшны войновы днї.
Емотівным є повіданя шістьрічной Надї Росовой, котру з Братїславы, де жыла, одвели вєдно з єй мамов і другыма подобныма до ґета в Терезінї. Одты люде путовали до іщі крутїшых концентрачных таборів. Менше знамым є факт, же в часї войны шпеціалны команда нїмецькой армады – СС, як і команда поліцайтів выглядовали главно плавоволосы дїтей, што было сучастёв облудного проєкту – здобыти новых арійцїв. Отцём того проєкту быв рішскый канцеларь СС Генріх Гіммлер. Лем мало з тых дїтей але одборници на арійску расу в польскім містї Лоджі узнали, же суть „вгодным ґенетічным матеріалом“ на понїмчіня. Остатнїх усмертили пліном у выгладжовачім таборї в Хелмнї, де загынула і векшына дїтей з чеськых Лідїц.
Бруталіту спознали многы участници протифашістічного одбоя на Словакії, котрых заяли і одтранспортовали до концентрачных або заятецькых таборів, де зажыли найкрутїшы формы понижованя людьской достойности, многы з них ся стали „матеріалом“ на псевдомедициньскы експеріменты. Книжка говґоритя і о траґедії сел Токаїка, Острого Ґруня і Кляку.
Частёв публікації суть нелегкы жывотных судьбы і тых участників народноослободжуючого одбоя, котры ся стали членами 1. ческословеньского армадного збору в СССР, або ся запоїли до партізаньского руху на Словакії, як і на Підкарпатьскій Руси, котра в міджівойновім періодї была найвыходнїшов частёв бывшой Чеськословеньской републікы, но в марцу 1939 єй обсадили мадярьскы гортіовскы войска. Публікація вказує тыж на деформації, котры ся ставали в дакотрых партізаньскых оддїлах. Книжка вышла з фінанчнов підпоров Міністерства културы Словеньской републікы – Култура народностных меншын 2009.